علائم و روش های درمان اختلال دوقطبی یا افسردگی شیدایی چیست؟
اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دو قطبی (به انگلیسی : bipolar disorder ) نوعی بیماری روانی است که شاخصه آن تغییرات شدید در حالات روحی فرد می باشد و معمولا با مانیا (شیدایی) و افسردگی همراه بوده و به نام هایبیماری دو قطبی یا افسردگی شیدایی نیز مشهور است.
اختلال دوقطبی یا افسردگی شیدایی
افراد مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است در انجام امور روزمره زندگی، مدرسه یا محیط کار و روابط خود دچار مشکل شوند. درمان قطعی برای این اختلال شناخته نشده اما با روش های درمانی مختلف می توان به مدیریت و کاهش علائم آن کمک کرد.
این اختلال چندان نادر نیست و حدود 5 میلیون نفر جمعیت بزرگسال ایالات متحده به آن دچار هستند. میانگین سن آغاز علائم اختلال دوقطبی 25 سالگی است.
افسردگی ناشی از اختلال دوقطبی حداقل دو هفته و حالت شیدایی می تواند چند روز تا چند هفته ادامه داشته باشد. بعضی افراد در طول سال چندین دوره نوسانات خلق و خو را تجربه کرده و برخی دیگر به ندرت دچار آن می شوند.
علائم و نشانه های اختلال دوقطبی
اختلال دو قطبی معمولا با 3 علامت اصلی همراه است: مانیا (شیدایی)، هیپومانیا (جنون خفیف – نیمه شیدایی) و افسردگی.
1. مانیا یا شیدایی
سطح عواطف و احساسات در دوره مانیا شدت بالا است، آن ها هیجان زده، سرخوش و پرانرژی به نظر می رسند و ممکن است حالات زیر را از خود نشان دهند:
سرخوشی بیش از حد و ولخرجی
روابط جنسی نامشروع و خطرناک
مصرف مواد مخدر
2. هیپومانیا یا نیمه شیدایی
معمولا در اختلال دوقطبی نوع II دیده می شود، مشابه حالت مانیا با شدت کمتر است. برخلاف مانیا، در هیپومانیا فرد معمولا در روابط اجتماعی، کار و مدرسه دچار مشکل نمی شود اما نوسانات خلقی را تجربه خواهد کرد.
3. افسردگی
افسردگی اختلال دو قطبی ممکن است با موارد زیر همراه باشد:
• غم و اندوه شدید
• ناامیدی
• از دست دادن انرژی
• عدم علاقه به کارهایی که قبلا از آن لذت می برده است
• کم خوابی یا خواب زیاد
• افکار خودکشی
گرچه اختلال دو قطبی بیماری نادری نیست اما به دلیل گسترده بودن علائم، تشخیص آن دشوار است.
علائم اختلال دوقطبی در زنان
احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی در زنان و مردان یکسان است اما برخی علائم آن ممکن است متفاوت باشد. علائم اختلال دو قطبی در خانم ها معمولا به صورت زیر است:
• اغلب در سنین 20 یا 30 سالگی تشخیص داده می شود.
• ممکن است حالات خفیف مانیا را تجربه کند
• احتمال بروز دوره های افسردگی بیشتر از مانیا است.
• ممکن است در سال حدود 4 دوره یا بیشتر دچار علائم مانیا و افسردگی شود که به آن دوره سریع گفته می شود.
• هم زمان با علائم اختلال دوقطبی با مشکلات سلامتی همچون بیماری تیروئید، چاقی، اضطراب و میگرن نیز درگیر هستند.
• احتمال مصرف الکل در طول زندگی در این زنان بیشتر است.
• خطر عود اختلال دو قطبی در خانم ها به دلیل تغییرات هورمونی مرتبط با قاعدگی، بارداری یا یائسگی بیشتر است.
علائم اختلال دوقطبی در مردان
• اختلال دوقطبی در مردان زودتر تشخیص داده می شود
• تجربه های دوره های مانیا و شیدایی شدیدتری دارند
• احتمال مصرف مواد مخدر در آن ها بیشتر است
• در دوران مانیا تعادل رفتاری کمتری نسبت به زنان دارند
• مردان نسبت به زنان کمتر به دنبال مراقبت های پزشکی هستند و آمار خودکشی در آن ها بیشتر است.
انواع اختلال دوقطبی
به طور کلی اختلال دوقطبی به 3 دسته اصلی تقسیم می شود:
اختلال دوقطبی نوع I
در این نوع دوقطبی حداقل یک دوره مانیا رخ می دهد و ممکن است قبل و بعد از آن، علائم افسردگی یا هیپومانیا را تجربه کند. این نوع اختلال دوقطبی در مردان و زنان به طور یکسان دیده می شود.
اختلال دوقطبی نوع II
در این نوع دو قطبی یک دوره افسردگی اصلی رخ می دهد که حداقل یک هفته طول کشیده و یک دوره هیپومانیا چهار روزه دارد. این نوع اختلال در زنان شایع تر است.
سیکلوتایمی
افراد مبتلا به این نوع اختلال دوره های هیپومانیا و افسردگی را تجربه می کنند که علائم کوتاه تر و خفیف تری نسبت به مانیا و افسردگی نوع اول و نوع دوم دارد.
اختلال دوقطبی در کودکان
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان از بحث های پرچالش پزشکی است زیرا معمولا علائم دوقطبی و استانداردهای رفتاری کودکان با بزرگسالان تفاوت دارد.
از سوی دیگر بسیاری از علائم دوقطبی در کودکان با نشانه های اختلالات دیگر همچون بیش فعالی یا کم توجهی کودکان (ADHD) اشتباه گرفته شود.
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. کودکان نیز مانند بزرگسالان تجربه نوسانات خلق و خو دارند به طوری که ممکن است دوره ای بسیار خوشحال و هیجانی شده و سپس وارد دوره افسردگی شوند.
اگرچه نوسانات خلق و خو در کودکان یک امر طبیعی است اما این علائم در کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی برجسته تر می شود.
علائم مانیا در کودکان
• کارهای احمقانه و شاد بودن بیش از حد
• سریع صحبت کردن و موضوع صحبت را عوض کردن
• عدم تمرکز یا سخت تمرکز کردن
• انجام کارهای خطرناک با رفتارهای ریسکی
• بی ثباتی در خلق و خو و زود عصبانی شدن
• مشکلات خواب و عدم احساس خستگی ناشی از کم خوابی
علائم دوره افسردگی در کودکان
• غمگین بودن
• خواب زیاد یا کم خوابی
• نداشتن انرژی برای انجام کارهای معمولی
• علاقه به انجام هیچ کاری ندارد
• مدام از ناراحتی های همچون سردرد یا معده درد شکایت می کند
• احساسات منفی مانند بی ارزش بودن یا گناه
• اشتهای زیاد یا خیلی کم
• افکار مرتبط با مرگ و خودکشی
در برخی کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی اختلالات رفتاری دیگر همچون بیش فعالی نیز رخ خواهد داد.
علائم اختلال دوقطبی در نوجوانان
نوسانات رفتاری در این دوران به دلیل تغییرات هورمونی و بلوغ شایع است اما برخی نوسانات خلق و خو در نوجوانان ممکن است علامت عارضه جدی تری همچون اختلال دوقطبی باشد.
معمولا تشخیص این اختلال با تاخیر و در اواخر دوره نوجوانی و سال های اولیه جوانی رخ می دهد. از جمله علائم مانیا در نوجوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• خوشحالی شدید
• رفتارهای نادرست و بی ادبانه
• انجام کارهای خطرناک و ریسکی
• مصرف مواد مخدر
• افکار جنسی بیش از حد معمول
• افزایش میل جنسی
• مشکلات خواب و عدم احساس خستگی با وجود کم خوابی
• عدم تمرکز و حواس پرتی
• بی ثباتی خلق و خو
علائم رایج افسردگی در نوجوانان عبارت است از:
• خواب بیش از حد کم یا زیاد
• اشتهای بیش از حد کم یا زیاد
• غم و اندوه
• گوشه گیری از روابط دوستانه و گروه ها
• افکار مرتبط با مرگ و خودکشی
علت اختلال دوقطبی
علت اختلال دوقطبی چیست؟
علت بروز اختلال دوقطبی هنوز ناشناخته است اما برخی عوامل (معمولا ترکیب آن ها) در ابتلا به این عارضه روانی نقش دارند. از جمله:
1. ژنتیک
تحقیقات نشان داده سابقه خانوادگی ابتلا به اختلال دوقطبی احتمال بروز آن را افزایش می دهد.
2. عملکرد مغز
اختلالات در ساختار و عملکرد مغز می تواند خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را افزایش دهد.
3.عوامل محیطی
برخی عوامل مانند استرس شدید، تجربه حوادث ناگوار و بیماری های جسمی نیز در ابتلا به اختلال دوقطبی تاثیر دارد.
آیا اختلال دوقطبی ارثی است؟
اختلال دوقطبی ممکن است از والدین به فرزند منتقل شود و تحقیقات نشان می دهد خطر ابتلا در افرادی که در خانواده فرد مبتلا دارند 4 تا 6 برابر بیشتر از سایرین است.
اگرچه نمی توان گفت هر فردی که دارای سابقه خانوادگی است به این بیماری مبتلا می شود یا افراد دیگر هرگز به این بیماری مبتلا نخواهند شد.
تشخیص اختلال دوقطبی
به طور کلی تشخیص اختلال دوقطبی سخت است چون نوسانات خلق و خو متفاوت است و این در کودکان و نوجوانان به مراتب دشوارتر می شود.
اختلال دوقطبی I معمولا شامل یک یا چند دوره مانیا یا ترکیب دوره های مانیا و افسردگی است، همچنین ممکن است دوره افسردگی اصلی داشته باشد یا نداشته باشد. اختلال دوقطبی II یک یا چند دوره افسردگی و حداقل یک دوره هیپومانیا دارد.
بیمار زمانی در دوره مانیا است که حداقل یک هفته با علائم آن درگیر بوده یا در بیمارستان بستری شود. همچنین علائم باید در اغلب ساعات شبانه روز در فرد دیده شود و دوره افسردگی اصلی نیز حداقل دو هفته طول می کشد.
عدم درمان اختلال دوقطبی باعث افزایش شدت بیماری شده و تعداد دوره ها افزایش می یابد، اما با انجام اقدامات درمانی فرد زندگی سالمی را تجربه خواهد کرد.
تست های تشخیص اختلال دوقطبی
برای تشخیص اختلال دوقطبی معمولا به انجام ترکیبی از تست ها نیاز است. از جمله:
معاینه جسمی؛ پزشک معاینه فیزیکی کامل انجام داده و ممکن است از آزمایش خون و ادرار برای رد کردن سایر احتمالات استفاده کند.
ارزیابی سلامت روان؛ ممکن است بیمار به یک روان پزشک ارجاع داده شود تا به بررسی نشانه های روانی اختلال دوقطبی در فرد بپردازد.
لیست رفتارها؛ اگر پزشک به اختلال دوقطبی در بیمار مشکوک باشد از او می خواهد احساسات مختلف خود در طول روز و مدت زمان آن ها و وضعیت خواب و خوراک خود را ثبت کند.
روش DSM؛ یک طرح کلی از علائم اختلالات روانی مختلف از جمله اختلال دوقطبی است که پزشک با بررسی نشانه ها در فرد و تطبیق آن با علائم موجود در لیست به تشخیص بیماری می پردازد.
درمان اختلال دوقطبی
اگرچه درمان قطعی اختلال دوقطبی امکان پذیر نیست اما با روش های دارویی، مشاوره و تغییراتی در سبک زندگی می توان علائم آن را برطرف کرد.
داروهای اختلال دوقطبی
• داروهای رفع نوسانات خلق و خو مانند لیتیوم
• داروهای ضد جنون مانند اولانزاپین (زیپرکسا)
• داروهای ضد افسردگی و جنون مانند فلوکستین – اولانزاپین (سیمبیاکس)
• بنزودیازپین ها، داروهای ضد اضطراب مانند آلپرازولام که می تواند برای درمان کوتاه مدت استفاده شود.
روان درمانی
که شامل موارد زیر است:
درمان شناختی رفتاری؛ نوعی گفتگو درمانی که بیمار و مشاور درباره روش های مدیریت بیماری و مقابله با آن صحبت خواهند کرد.
آموزش روانی؛ نوعی مشاوره روانی که به بیمار و خانواده او کمک می کند تا بیماری را بهتر درک کرده و با آن کنار بیایند.
بررسی سبک زندگی؛ که شامل کنترل عادات روزمره مانند خواب، رژیم غذایی و ورزش می باشد.
سایر روش های درمانی
از روش های دیگر برای درمان اختلال دوقطبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• الکتروشوک (ECT)
• داروهای خواب
• مکمل ها
• طب سوزنی
• تغییر سبک زندگی
اختلال دوقطبی و ازدواج و طلاق
یکی از سوالات مهمی که به ذهن می رسد این است که آیا افرادی که اختلال دوقطبی دارند می توانند رابطه شاد و سالم پس از ازدواج داشته باشند؟
همانطور که اشاره شد اختلال دوقطبی باعث ایجاد مشکلاتی در روابط بین فردی از جمله ازدواج می شود و اینطور به نظر می رسد که این افراد مهارت های اجتماعی ضعیف تری نسبت به دیگران دارند اما توجه به این نکته نیز مهم است که استرس و تنش نقش مهمی در عود این اختلال داشته و مشکلات زناشویی ممکن است عامل اصلی بروز نوسانات خلق و خو در این بیماران شود.
به عبارت دیگر رابطه پیچیده ای میان تنش های زناشویی و نوسانات خلق و خوی بیمار وجود دارد به طوری که واکنش و رفتار نامناسب همسر فرد دوقطبی در طول دوره های بیماری، می تواند سبب افزایش تعداد و شدت دوره مانیا یا افسردگی شود.
به نظر می رسد درک علائم دوره افسردگی برای همسر فرد بیمار راحت تر از علائم دوره مانیا است و ممکن است حالت های دوره مانیا به نظرش عمدی به نظر برسد.
به همین دلیل زندگی با یک فرد مبتلا به اختلال دوقطبی چالش بزرگی است و ممکن است به دلایل مختلف از جمله عصبانیت های شدید، اعتیاد، ولخرجی یا قمار، عدم مسئولیت پذیری یا بی توجهی به شغل و مشکلات جنسی به طلاق منجر شود.
لازم به ذکر است معمولا علائم بیماری و افسردگی در فرد بیمار بعد از طلاق شدت بیشتری پیدا می کند.
البته این بدان معنا نیست که ازدواج با بیمار اختلال دوقطبی (در حال درمان) اشتباه است، بلکه لازم است پیش از ازدواج، طرفین درباره بیماری صحبت کرده و انتظارات خود از ازدواج را به صورت روشن بیان کنند و با ذهن باز و اطلاع کامل از بیماری و حمایت خانواده طرفین برای ازدواج اقدام کنند.
پنهان کردن بیماری در این گونه موارد عواقب بسیار ناگواری به همراه خواهد داشت و در اکثر موارد به طلاق منجر می شود.
درمان خانگی اختلال دوقطبی
1. خواب کافی
اختلالات خواب در این بیماران تاثیر زیادی در شدت یافتن نوسانات خلق و خو خواهد داشت.
2. جلوگیری از چاقی
مطالعات نشان می دهد حدود 68 درصد مبتلایان از چاقی یا اضافه وزن رنج می برند زیرا معمولا به دلیل مصرف دارو، علائم افسردگی یا کاهش سروتونین در بدن اشتهای آن ها بیشتر از سایر افراد می باشد. چاقی با عوارضی همچون دیابت، فشار خون بالا و بیماری های قلبی همراه است.
3. تغذیه مناسب
مصرف امگا 3، منیزیم کافی، ویتامین C و اسید فولیک در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی توصیه می شود.
هشدار: قبل از مصرف هرگونه مکمل حتما با پزشک خود مشورت کنید.
4.ورزش منظم
ورزش باعث ترشح اندروفین در بدن می شود که به ایجاد حس خوب و خواب بهتر کمک کرده و با افسردگی ناشی از اختلال دوقطبی مقابله می کند.
هشدار: در صورت مصرف لیتیوم لازم است با پزشک درباره ورزش کردن مشورت کنید.
5.درمان گیاهی اختلال دو قطبی
گیاهانی همچون جینسینگ، ریحان و گیلاس زمستانی به کنترل استرس، کاهش کورتیزول، افزایش انرژی و تمرکز کمک کرده و ترشح هورمون ها را متعادل می کنند.
6. اجتناب از مصرف دخانیات
توصیه می شود بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی از مصرف مواد تحریک کننده از جمله دخانیات، مواد مخدر و الکل اجتناب کنند.